نوروپاتی محیطی، در نتیجه آسیب به اعصاب واقع در خارج از مغز و نخاع (اعصاب محیطی)
ایجاد می‌شود که اغلب باعث ضعف، بی‌حسی و درد معمولاً در دست‌وپا می‌گردد. همچنین
می‌تواند بر نواحی دیگر و عملکردهای بدن از جمله هضم، ادرار و گردش خون تأثیر بگذارد.
سیستم عصبی محیطی شما اطلاعات را از مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) به بقیه
قسمت‌های بدن شما، ارسال می‌کند. اعصاب محیطی نیز اطلاعات حسی را به سیستم
عصبی مرکزی ارسال می‌کنند.نوروپاتی محیطی می‌تواند ناشی از آسیب‌های روحی، عفونت‌ها،
مشکلات متابولیکی، علل ارثی و قرار گرفتن در معرض سموم باشد. یکی از شایع‌ترین علل
بیماری نوروپاتی محیطی، دیابت است. افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی عموماً درد را به صورت
سوزش یا سوزن شدن توصیف می‌کنند. در بسیاری از موارد، علائم بهبود می‌یابد، به ویژه اگر
ناشی از یک بیماری قابل‌درمان باشد. داروها نیز می‌توانند درد نوروپاتی محیطی را کاهش دهند.
نوروپاتی(نوروپاتی محیطی) چیست؟
نوروپاتی، آسیب یا اختلال در عملکرد یک یا چند اعصاب است که معمولاً منجر به بی‌حسی،
سوزن شدن، ضعف عضلانی و درد در ناحیه آسیب‌دیده می‌شود. نوروپاتی ها اغلب در
دست‌ها و پاهای شما شروع می‌شوند، اما سایر قسمت‌های بدن شما نیز می‌توانند
تحت تأثیر قرار گیرند. نوروپاتی که اغلب نوروپاتی محیطی نامیده می‌شود، نشان‌دهنده
وجود مشکلی در سیستم عصبی محیطی است. سیستم عصبی محیطی شما شبکه
اعصاب خارج از مغز و نخاع شما است. مغز و نخاع شما سیستم عصبی مرکزی شما
را تشکیل می‌دهند.به این دو سیستم به این ترتیب فکر کنید: سیستم عصبی مرکزی
شما ایستگاه مرکزی است. این ایستگاه، مرکز کنترل است، مرکزی که همه قطارها
از آنجا می‌آیند و می‌روند. سیستم عصبی محیطی شما، مسیرهایی است که به ایستگاه
مرکزی متصل می‌شوند. مسیرها (شبکه اعصاب) به قطارها (سیگنال‌های اطلاعاتی)
اجازه می‌دهد تا به ایستگاه مرکزی (مغز و نخاع شما) بروند. نوروپاتی زمانی اتفاق می‌افتد
که سلول‌های عصبی موسوم به نورون آسیب ببینند یا از بین بروند. این روش ارتباط نورون‌ها
با یکدیگر و مغز را مختل می‌کند.
نوروپاتی چند کانونی
نوروپاتی می‌تواند بر یک عصب (مونونوروپاتی) یا نوع عصبی، ترکیبی از اعصاب در ناحیه محدود
(نوروپاتی چند کانونی)یا بسیاری از اعصاب محیطی در سراسر بدن (پلی نوروپاتی)، تأثیر بگذارد.
انواع نوروپاتی محیطی
انواع مختلفی از نوروپاتی های محیطی وجود دارد که به دلایل مختلفی منشأ می‌شوند. آن‌ها
از سندرم تونل کارپ (یک آسیب‌دیدگی شایع پس از استفاده مکرر از دست‌ها و مچ دست،
مانند استفاده از رایانه) گرفته تا آسیب عصبی مرتبط با دیابت، ایجاد می‌شوند. به عنوان یک
گروه، نوروپاتی های محیطی شایع، به ویژه در افراد بالای ۵۵ سال هستند. نوروپاتی ها
معمولاً با توجه به مشکلاتی که ایجاد می‌کنند یا بر اساس علت اصلی آسیب، طبقه‌بندی
می‌شوند. همچنین اصطلاحاتی وجود دارد که بیان می‌کند چقدر اعصاب آسیب دیده‌اند.
انواع نوروپاتی محیطی شامل:
مونونوروپاتی
آسیب به یک عصب محیطی را، مونونوروپاتی می‌گویند. آسیب جسمی یا ضربه مانند تصادف، شایع‌ترین علت ابتلا به مونونوروپاتی است. فشار طولانی‌مدت بر عصب، ناشی از دوره‌های طولانی‌مدت کم‌تحرکی (مانند نشستن روی ویلچر یا دراز کشیدن روی تخت)، یا حرکات مکرر، می‌تواند باعث ایجاد یک مونونوروپاتی شود. سندرم تونل مچ دست، یکی از انواع شایع مونونوروپاتی است. سندرم تونل کارپال، یک نوع آسیب کششی حاصل از استفاده بیش از حد از مچ دست است که وقتی فشرده می‌شود که عصبی که از مچ عبور می‌کند، فشرده می‌شود. افرادی که کارشان نیاز به حرکت مکرر با مچ دست را دارد، مانند کارگران خط مونتاژ و یا کسانی که از صفحه‌کلید رایانه به مدت طولانی استفاده می‌کنند، در معرض خطر بیشتری هستند.
آسیب به عصب می‌تواند منجر به بی‌حسی، سوزن شدن، احساسات غیرمعمول و درد در سه انگشت اول دست شود. فرد ممکن است شب‌ها با بی‌حسی در دست از خواب بیدار شود یا متوجه شود که هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند استفاده از سشوار، بی‌حسی بیشتر مشهود است. با گذشت زمان، آسیب‌های تونل کارپ می‌تواند ماهیچه‌های دست را تضعیف کند. همچنین ممکن است در بازو و شانه خود احساس درد، سوزن شدن یا سوزش کنید. نوروپاتی می‌تواند بر اعصاب کنترل‌کننده حرکت ماهیچه‌ها (اعصاب حرکتی) و آن‌هایی که احساساتی مانند سردی یا درد (اعصاب حسی) را تشخیص می‌دهند، تأثیر بگذارد.
در برخی موارد، مونونروپاتی می‌تواند اندام‌های داخلی مانند قلب، عروق خونی، مثانه یا روده‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. نوروپاتی که اندام‌های داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، نوروپاتی اتونوم نامیده می‌شود. این بیماری نادر می‌تواند باعث فشارخون پایین یا مشکلات ناشی از تعریق شود.
پلی نوروپاتی
پلی نوروپاتی بیشترین تعداد موارد نوروپاتی محیطی را به خود اختصاص داده است. زمانی اتفاق می‌افتد که اعصاب محیطی متعددی در سراسر بدن به طور هم‌زمان دچار اختلال می‌شوند. پلی نوروپاتی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله قرار گرفتن در معرض برخی سموم مانند سوءمصرف الکل، تغذیه نامناسب (به ویژه کمبود ویتامین B) و عوارض بیماری‌هایی مانند سرطان یا نارسایی کلیه. یکی از رایج‌ترین انواع پلی نوروپاتی مزمن، نوروپاتی دیابتی است، وضعیتی که در افراد مبتلا به دیابت رخ می‌دهد. در افرادی که سطح قند خون آن‌ها کنترل نشده است، شدیدتر است. اگرچه شیوع کمتری دارد، اما دیابت همچنین می‌تواند باعث ایجاد مونونوروپاتی شود. شایع‌ترین علائم پلی نوروپاتی عبارت‌اند از:
- مورمور شدن
- بی‌حسی
- از دست دادن حس در بازوها و پاها
- احساس سوزش در پا یا دست
از آنجا که افراد مبتلا به پلی نوروپاتی مزمن اغلب توانایی خود را در احساس دما و درد از دست می‌دهند، می‌توانند خود را بسوزانند و در نتیجه آسیب یا فشار طولانی‌مدت، دچار زخم باز شوند. اگر اعصاب خدمات رسان به اندام‌ها درگیر باشند، ممکن است اسهال یا یبوست ایجاد شود و همچنین کنترل روده یا مثانه از بین برود. اختلال عملکرد جنسی و فشارخون غیرعادی نیز می‌تواند رخ دهد. یکی از جدی‌ترین پلی نوروپاتی ها سندرم گیلن- باره(Guillain-Barre syndrome) است، بیماری نادری که وقتی سیستم ایمنی بدن به اعصاب بدن درست هنگام خروج از نخاع حمله می‌کند، ناگهان بروز می‌کند.
علائم به سرعت ظاهر می‌شوند و به سرعت بدتر می‌شوند و گاهی منجر به فلج می‌شوند. علائم اولیه شامل ضعف و سوزن شدن است که در نهایت ممکن است به سمت بالا در بازوها گسترش یابد. مشکلات فشارخون، مشکلات ریتم قلب و مشکلات تنفسی ممکن است در موارد شدیدتر رخ دهد. با این حال، علیرغم شدت بیماری، میزان بهبودی زمانی نتیجه‌بخش است که بیماران درمان اولیه را دریافت کنند.
علل ابتلا به نوروپاتی محیطی چیست؟
عوامل مختلف و شرایط زمینه‌ای می‌توانند باعث ایجاد نوروپاتی محیطی شوند. در موارد نادر، نوروپاتی محیطی ژنتیکی است، اما در بیشتر موارد، اکتسابی است. یک مورد اکتسابی از نوروپاتی محیطی اغلب ایدیوپاتیک است، به این معنی که پزشکان نمی‌دانند چرا این اتفاق می‌افتد. در بیشتر موارد، پزشکان می‌توانند این بیماری را به یک یا چند علت مرتبط کنند، از جمله:
بیماری‌های عمومی
آسیب عصبی ناشی از دیابت، یکی از شایع‌ترین انواع نوروپاتی است. این منجر به بی‌حسی، درد و از دست دادن حس در اندام‌ها می‌شود. پزشکان توصیه می‌کنند که این اقدامات را برای به تأخیر انداختن یا جلوگیری از آسیب عصبی انجام دهید:
- سطح قند خون خود را کنترل و ارزیابی کنید که آیا برنامه مراقبت از دیابت شما در حال انجام است یا خیر.
- پای خود را از نظر علائم آسیب، عفونت یا نقاطی که به طور غیرعادی و بیش‌ازاندازه، گرم هستند، بررسی کنید.
- علائم نوروپاتی را به پزشک خود گزارش دهید و درمان اولیه را دریافت کنید.
- از پاهای خود با کفش مخصوص محافظت کنید و هنگام شستشو و ورزش، مراقب باشید.
سایر بیماری‌های مزمن که ممکن است باعث آسیب عصبی شوند، عبارت‌اند از:
- بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید
- اختلالات کلیوی یا کبدی
- اختلالات عروقی و خونی
- صدمه
ضربه فیزیکی، یک علت شایع آسیب به اعصاب است. این می‌تواند شامل تصادفات رانندگی، زمین خوردن یا شکستگی باشد. بی‌تحرکی یا طولانی‌مدت نگه‌داشتن یک موقعیت نیز می‌تواند باعث ایجاد نوروپاتی شود. به عنوان مثال، افزایش فشار بر عصب مدیان-عصبی در مچ دست که احساس و حرکت دست را تأمین می‌کند، باعث سندرم تونل کارپ می‌شود. این منبع متداول نوروپاتی محیطی است.
الکل و سموم
الکل می‌تواند یک اثر سمی بر بافت عصبی داشته باشد و افراد مبتلا به اختلال شدید مصرف الکل را در معرض خطر بالای نوروپاتی محیطی قرار دهد. همچنین قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی مانند چسب، حلال‌ها یا حشره‌کش‌ها، چه از طریق سوءاستفاده از مواد شیمیایی و چه در محل کار نیز، می‌تواند باعث آسیب عصبی شود. علاوه بر این، قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین مانند سرب و جیوه نیز می‌تواند باعث این بیماری شود.
عفونت‌ها و اختلالات خود ایمنی
برخی از ویروس‌ها و باکتری‌ها مستقیماً به بافت عصبی حمله می‌کنند، ویروس‌هایی مانند هرپس سیمپلکس، ویروس واریسلا زوستر (که باعث آبله‌مرغان و زونا می‌شود) و ویروس اپشتاین بار که به اعصاب حسی آسیب می‌رسانند، می‌توانند منشأ ایجاد علائم مرتبط با نوروپاتی محیطی شوند. عفونت‌های باکتریایی مانند بیماری لایم نیز در صورت عدم درمان می‌توانند باعث آسیب عصبی و درد شوند. افراد مبتلا به HIV یا ایدز نیز می‌توانند به نوروپاتی محیطی مبتلا شوند. بیماری‌های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس به طرق مختلف بر سیستم عصبی محیطی تأثیر می‌گذارد. التهاب مزمن و آسیب بافت‌های سراسر بدن و همچنین فشار ناشی از التهاب، همگی می‌توانند منجر به درد شدید عصبی در اندام‌ها شوند.
داروها
برخی از داروها نیز ممکن است باعث آسیب عصبی شوند، این داروها شامل:
- داروهای ضد تشنج که افراد برای درمان تشنج مصرف می‌کنند.
- داروهای مبارزه با عفونت‌های باکتریایی
- برخی از داروهای فشارخون
- داروهای مورداستفاده برای درمان سرطان
یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ نشان داد که اگرچه هیچ شواهد مستقیمی مبنی بر اینکه استاتین ها(statins)، گروهی از داروها که برای کاهش کلسترول و جلوگیری از بیماری‌های قلبی عروقی استفاده می‌شود، باعث ایجاد نوروپاتی می‌شود، وجود ندارد، استاتین ها ممکن است خطر نوروپاتی را از دلایل دیگر افزایش دهند.
نوروپاتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
نوروپاتی محیطی علل مختلفی را با علل احتمالی متعدد ایجاد می‌کند. پزشک معمولاً با گرفتن سابقه پزشکی فرد، درمان را آغاز می‌کند. این شامل جمع‌آوری اطلاعات در مورد همه علائم، اما همچنین جزئیات در مورد زندگی فرد، مواجهه احتمالی با محیط و هر گونه خطرات بیماری‌های عفونی یا عصبی است. مرحله بعدی باید یک معاینه فیزیکی و عصبی باشد که به پزشک در تشخیص هرگونه آسیب عصبی کمک کند. آزمایشات بالقوه‌ای که پزشک ممکن است انجام دهد شامل سرعت هدایت عصب (NCV) و الکترومیوگرافی (EMG) است. این آزمایش‌ها قدرت سیگنال عصبی و فعالیت الکتریکی را اندازه‌گیری می‌کنند.
پزشک ممکن است بیوپسی عصب را نیز انجام دهد. در موارد مشکوک به نوروپاتی محیطی خودکار، فرد می‌تواند آزمایش QSART را انجام دهد که توانایی تعریق او را اندازه‌گیری می‌کند. برای برخی از انواع نوروپاتی ها، مانند فشرده‌سازی عصب، فرد همچنین می‌تواند از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) استفاده کند. گزینه دیگر، سونوگرافی عضلات و عصب است، اما این امر رایج نیست. اگر پزشک وجود نوروپاتی را تأیید کند، علت آن را جستجو می‌کند. پزشک ممکن است فرد را برای آزمایش خون به منظور بررسی دیابت و سایر بیماری‌های زمینه‌ای ارسال کند.
همچنین پزشک ممکن است کمبود ویتامین، اختلال عملکرد کبد یا کلیه، عفونت‌ها، اختلالات متابولیک یا هر سلول ایمنی را که ممکن است نشان‌دهنده یک اختلال ایمنی باشد، بررسی کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش را برای رد اختلال ژنتیکی تجویز کند. اگر هیچ‌یک از این آزمایش‌ها نتوانند به علتی اشاره کنند، پزشک ممکن است آزمایش‌های اضافی را انجام دهد.
گزینه‌های درمانی نوروپاتی محیطی چیست؟
درمان علائم نوروپاتی محیطی بر درمان اختلال زمینه‌ای مبتنی بر منشأ بیماری، متمرکز است. مثلاً اگر علت بیماری دیابت باشد، تمرکز بر کنترل قند خون است. اگر کمبود ویتامین باعث ایجاد مشکل می‌شود، درمان آن، درمان کمبود ویتامین است. بسیاری از درمان‌ها می‌توانند تسکین دهند و به شما در بازگشت به فعالیت‌های عادی کمک کنند. گاهی اوقات ترکیبی از درمان‌ها بهترین نتیجه را می‌دهد. گزینه‌های درمانی برای درمان نوروپاتی، عبارت‌اند از:
- داروهای ضد درد: داروهای ضد درد بدون نسخه (OTC) مانند استامینوفن و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند آسپرین و ایبوپروفن، می‌توانند در کنترل درد متوسط بسیار مفید باشند. در صورت مصرف بیش‌ازحد، این داروها می‌توانند بر عملکرد کبد یا معده شما تأثیر بگذارند. بنابراین مهم است که از مصرف آن‌ها برای مدت طولانی اجتناب کنید، به خصوص اگر مرتباً الکل می‌نوشید.
- درمان‌های پزشکی: پزشک شما می‌تواند از چندین روش درمانی پزشکی برای کنترل علائم این بیماری استفاده کند. پلاسمافرز یک روش انتقال خون است که آنتی‌بادی‌های احتمالی تحریک‌کننده را از جریان خون شما حذف می‌کند. اگر دچار انسداد عصبی شدید، پزشک مستقیماً بیهوشی را به اعصاب شما تزریق می‌کند.
- تحریک الکترونیکی عصبی زیرپوستی (TENS): تحریک الکترونیکی عصبی زیرپوستی (TENS) برای همه کار نمی‌کند، اما بسیاری از مردم آن را دوست دارند، زیرا این یک درمان بدون دارو است. در طول TENS، الکترودهایی که روی پوست قرار می‌گیرند، مقادیر کمی الکتریسیته به داخل پوست ارسال می‌کنند. هدف از این درمان این است که اعصاب را از انتقال سیگنال‌های درد به مغز مختل کند.
- گچ یا آتل ارگونومیک: اگر نوروپاتی شما بر عضلات شما تأثیر می‌گذارد، گچ یا آتل‌های ارگونومیک می‌توانند به شما کمک کنند.
ماساژ در خانه
در صورت مزمن بودن علائم حاصل از نوروپاتی، می‌توانید در خانه، درمان‌های خود مراقبتی انجام دهید، مانند ماساژ ناحیه آسیب‌دیده، استفاده از کمپرس یخ و غیره. اما باید توجه داشته باشید که در صورت تشدید علائم، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.
کلام پایانی
نوروپاتی محیطی ناشی از آسیب به یک یا چند گروه عصبی است. تأثیر آن بر بدن شما بستگی به این دارد که کدام گروه عصبی آن‌طور که باید کار نمی‌کنند. آسیب، بیماری‌های سیستمیک و داروها، همه علل بالقوه ابتلا به این بیماری هستند. با درمان علت اصلی نوروپاتی، می‌توانید شروع آن را به تأخیر بیندازید یا از بدتر شدن آن جلوگیری کنید. استراتژی‌های مراقبت از خود مانند برنامه‌ریزی روزانه می‌تواند به شما در مدیریت شرایط و بهبود زندگی روزمره کمک کند.