اسپاستیسیتی چیست؟
اسپاستیسیتی یا گرفتگی غیرطبیعی عضلانی، حالتی است که در اثر آسیب به نقطه‌ای از مغز یا نخاع به وجود می‌آید که آن نقاط مسئول حرکات ارادی هستند و همین‌طور در اثر بیماری‌های مختلفی که روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارند نیز به وجود می‌آید. در این بیماری عضلات دچار انقباض، گرفتگی و خشکی مداوم می‌شوند. اسپاستیسیتی یک اختلال کنترل عضلانی است که با عضلات سفت و ناتوانی در کنترل آن عضلات مشخص می شود. علاوه بر این، رفلکس ها ممکن است برای مدت طولانی باقی بمانند و ممکن است خیلی قوی باشند (رفلکس های بیش فعال). به عنوان مثال، یک نوزاد با رفلکس بیش فعالی ممکن است دست خود را در مشت محکم نگه دارد.
چه چیزی باعث اسپاستیسیتی می شود؟
اسپاستیسیتی ناشی از عدم تعادل سیگنال های سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) به عضلات است. این عدم تعادل اغلب در افراد مبتلا به فلج مغزی، آسیب مغزی تروماتیک، سکته مغزی، مولتیپل اسکلروزیس و آسیب نخاع دیده می شود.
علائم شایع
شدت انقباض و گرفتگی عضلات در این بیماری در بیماران متفاوت می‌باشد. این انقباض ممکن است در حد یک گرفتگی ساده یا اسپاسم غیر قابل کنترل باشد که سبب درد شدید و سفتی دست‌ها ،پاها و مفاصل می‌گردد و انجام فعالیت‌های روزانه و معمولی مانند راه رفتن و صحبت کردن در بیمار مختل می‌گردد.
در این بیماری گرفتگی عضلات و اسپاسم‌های غیرقابل کنترل بیشتر در عضلات اطراف ران، روی ران، مچ دست، عضله دوسر بازو، عضلات انگشت و کتف بروز می‌کند. علائم اسپاستیسیتی عبارتند از:
- سفتی عضلات در حالی که حرکت دچار مشکل شود
- حالت غیرطبیعی بدن
- درد عضلات و ماهیچه‌ها
- خستگی عضلات
- اسپاسم
- عفونت ادراری
- یبوست مزمن
تفاوت اسپاسم و اسپاستیسیتی
منظور از اسپاسم نوعی گرفتگی عضلات است و زمانی شروع می‌شود که عضله بیش از اندازه فعالیت داشته باشد و درنتیجه اکسیژن به آن عضله کم رسیده و در نهایت سوخت و ساز در آن عضله ناقص می‌شود که باعث ایجاد الکل می‌گردد. در اثر الکل تولید شده در عضله، گرفتگی رخ می‌دهد که به آن اسپاسم عضلات می‌گویند. ولی اسپاستیسیتی در بیمارانی به وجود می‌آید که دچار آسیب‌های نخاعی ، فلج مغزی ، سکته مغزی و ضربه مغزی هستند.
این بیماری چقدر دردناک است؟
درد همراه با اسپاستیسیتی می‌تواند به خفیف بودن احساس سفت شدن ماهیچه‌ها باشد، یا به اندازه‌ای شدید باشد که باعث ایجاد اسپاسم دردناک در اندام‌ها، معمولاً پاها شود. اسپاستیسیتی همچنین می تواند باعث کمردرد شود و منجر به احساس درد یا سفتی در داخل و اطراف مفاصل شود.
اسپاستیسیتی در چه بیماری‌هایی دیده می‌شود؟
فلج مغزی و ام‌اس دو مورد از شایع‌ترین بیماری‌های مرتبط با اسپاستیسیتی می‌باشند. بسیاری از بیماری‌های عصبی – وراثتی و بیماری‌های زیر ممکن است منجر به بروز این بیماری گردد:
- سکته
- آتاکسی یا بی مقاومتی اندام‌ها
- آسیب مغزی یا نخاعی بر اثر ضربه
- مننژیت
- ورم مغز
- اسکلروز جانبی یا تباهی سلول‌های عصبی مسئول حرکت عضلات
اسپاستیسیتی در فلج مغزی
اسپاستیسیتی در افراد مبتلا به CP ناشی از آسیب به بخشی از مغز است که تون و حرکت ماهیچه ها را کنترل می کند. ماهیچه های بازو و پا ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. کودکانی که در نهایت به فلج مغزی تشخیص داده می‌شوند ممکن است در دوران نوزادی علائم اسپاستیسیتی را نشان ندهند، اما این مشکل می‌تواند در طول زمان و با بالغ شدن کودک آشکارتر شود.
اسپاستیسیتی در مولتیپل اسکلروزیس
افراد مبتلا به ام اس می توانند اسپاستیسیتی عضلات ساق و لگن را تجربه کنند که در نتیجه اسپاستیسیت فلکسور (پاها و باسن در حالت خم قفل شده اند) یا اسپاستیسیتی اکستانسوری، که در آن ماهیچه های سفت پاها را صاف نگه می دارند و گاهی اوقات در مچ پا ضربدری می شوند.
اسپاستیسیتی ناشی از آسیب مغزی
مدت کوتاهی پس از یک آسیب مغزی تروماتیک (TBI)، آسیب نخاعی یا سکته مغزی، فرد ممکن است علائم سفتی عضلانی را در قسمت‌های مختلف بدن نشان دهد که ممکن است با بهبود آسیب مغزی بهبود یابد.
اسپاستیسیتی ناشی از TBI
آسیب نخاعی یا سکته مغزی می تواند چالش برانگیز باشد زیرا محل آسیب می تواند سیگنال های ارتباطی مغز با عضلات مختلف را تحت تاثیر قرار دهد. پیام‌های انعکاسی از عضلات ممکن است به مغز نرسد، یا سیگنال‌های نابسامان زیادی از مغز به عضله ممکن است مانع از پاسخ طبیعی آن شود.
کنترل اسپاستیسیتی
این بیماری با استفاده از دارودرمانی، فیزیوتراپی و جراحی قابل کنترل می‌باشد. انجام ورزش‌های کششی روزانه و تزریق داروهای شل‌کننده عضلات مانند بوتولونیوم در عضله درگیر تا حدی می‌تواند مشکلات این بیماری را کنترل کند و شدت انقباضات را کاهش دهد.بوتولونیوم باعث می‌شود اسپاسم آن عضله از بین رود و عضله کاملا فلج گردد. هفت تا ده روز طول می‌کشد تا درد و گرفتگی بهبود یابد. اثر این دارو سه تا شش ماه باقی می‌ماند. کنترل کانتراکچر یا جلوگیری از کوتاه شدن طول عضلات، تاندون‌ها و یا رباط‌ها وهمین‌طور استفاده از آتل و اسپلینت و نیز جلوگیری از خستگی بیمار می‌تواند در کنترل اسپاستیسیتی موثر واقع گردد.
گزینه های درمانی
درمان بیماری اسپاستیسیتی مهم و ضروری است چون راحتی، تحرک و استقلال بیمار را بهبود می‌بخشد و اگر اسپاستیسیتی درمان نشود منجر به درد شدید، شکل‌گیری نامناسب دائمی مفصل، عفونت دستگاه ادراری، یبوست مزمن و زخم فشاری می‌گردد.
استفاده از داروهایی مانند باکلوفن،بنزودیازپین،دانترولن و تیرانیدین می‌تواند در کنترل علائم انقباض عضله موثر باشد. این داروها از این جهت موثر هستند زیرا با استفاده از آنها گرفتگی میزان زیادی از عضلات از بین می‌رود. دوز این داروها به‌راحتی قابل تنظیم است و همین‌طور می‌توان بنا به تشخیص پزشک دوز داروها را در هر زمان قطع کرد. هرچند بعضی از داروها نباید به‌طور ناگهانی قطع شوند. این داروها نیز مانند دیگر داروها عوارض جانبی مختصری مانند تهوع و سرگیجه را به‌دنبال خواهند داشت.
یکی از روش‌های درمانی این بیماری در صورتی که داروها و فیزیوتراپی علائم بیماری را بهبود نبخشد، جراحی نخاعی می‌باشد که در آن دستگاه کوچکی به نام پمپ باکلوفن در شکم قرار می‌گیرد و سپس در مایع نخاعی آزاد می‌گردد. نوع دیگر جراحی، جراحی ارتوپدی است که به درمان عضلات، استخوان‌ها و بافت‌های اطراف می‌پردازد و نیز جراحی مغز و اعصاب روش دیگری در درمان این بیماری است که می‌تواند با درمان مغز، نخاع و اعصاب برای بیمار کمک کننده باشد.
فیزیوتراپی در اسپاستیسیتی
اسپاستیسیتی را می‌توان با استفاده از روش‌های فیزیوتراپی متعددی کاهش داد، مانند:
- درمان دستی
- تمرینات فیزیکی و بازآموزی حرکتی
- تحریک الکتریکی عصبی عضلانی به‌منظور فعال کردن عضلات منقبض‌شده
- استفاده از ربات مانند ربات راه برنده به‌عنوان ابزار کمکی در توانبخشی رباتیک و حرکت بیمار
- ام پی یا تمرین ذهنی به‌جهت تمرین مهارت‌های فیزیکی به‌صورت شناختی
- سرمادرمانی به روش‌های مختلف مانند: غوطه‌ور شدن در آب سرد، استفاده از تکه‌های یخ و یا استفاده از اسپری‌های تبخیری مانند اتیل کلرید
- گرمادرمانی یا حمام کردن در آب داغ یا استفاده از سونا
- آب‌درمانی به منظور تسکین درد، آرامش عضلانی و آرامش روانی
- شاک ویو یا امواج شوک
- تنس یا تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست
- بیوفیدبک
- تی ام اس یا تحریک مغناطیسی ترانس
- تحریک ارتعاشی
- طب سوزنی
- ماساژ
- TDCS
- مگنت تراپی یا استفاده از امواج مغناطیسی به‌جهت بهبود بافت‌های آسیب‌دیده
- التراسوند تراپی یا درمان به وسیله امواج فراصوتی
- الکترواکوپانکچر یا طب سوزنی الکتریکی
- توانبخشی یا برنامه‌های تمرینی به‌جهت بهبود تعادل و تقویت وضعیت بدنی
تمرینات فیزیوتراپی مربوط به دست
تمرینات فیزیوتراپی در درمان اسپاستیسیتی به منظور ارتباط بین مغز و عضلات طراحی شده‌اند.تمرینات فیزیوتراپی مربوط به دست شامل موارد زیر است:
- کشش تیغه شانه
- فشار دادن توپ
- نیشگون گرفتن توپ
- خم و راست شدن مچ دست
- دسترسی پشتیبانی شده
کشش تیغه شانه
این تمرین کششی، گرفتگی ناشی از اسپاستیسیته در بازوها و دستان را کاهش می‌دهد. ابتدا روی یک صندلی بنشینید و بازوهای خود را در ارتفاع شانه به سمت جلو دراز کنید و سپس دستان خود را به‌هم ببندید و گردن خود را کمی به سمت جلو خم کنید. زمانی‌که کشش ملایمی را احساس کردید این وضعیت را برای چند ثانیه نگه دارید و بعد موقعیت را رها کنید. بازوهای خود را پایین بیاورید و چند ثانیه استراحت کنید. این تمرین را شش تا ده بار تکرار کنید.
فشار دادن توپ
این تمرین می‌تواند به کاهش گرفتگی ناشی از اسپاستیسیته در انگشتان کمک کند و با قدرت و مهارت ایجاد شده، بیمار می‌تواند اشیا را در دست نگه دارد. برای این تمرین به یک توپ درمانی کوچک نیاز دارید. توپ را در کف دست آسیب دیده خود نگه دارید، سپس انگشتان خود را روی توپ فشار دهید و چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید. این کار را تا بیست بار پشت سر هم تکرار کنید.
نیشگون گرفتن توپ
این تمرین می‌تواند به کاهش گرفتگی در انگشتان و بهبودی توانایی شما در گرفتن اشیاء کمک کند. ابتدا توپ را با دست آسیب‌دیده‌ی خود بردارید و آن را بین انگشتان شصت، اشاره و انگشت وسط خود نگه دارید، به‌آرامی و با استفاده از نوک انگشتان توپ را فشار دهید و چند ثانیه نگه دارید سپس رها کنید. این کار را تا بیست بار پشت سر هم تکرار کنید.
خم و راست شدن مچ دست
این تمرین به منظور تقویت قدرت در خم و راست شدن مچ دست و بهبود مهارت‌های حرکتی به شما کمک می‌کند تا بتوانید بسیاری از کارهای روزمره مانند مسواک زدن و در دست گرفتن خودکار را انجام دهید. در این تمرین به یک بطری پر از آب، یک صندلی و یک میز نیاز می‌باشد. ابتدا روی یک صندلی نزدیک میز بنشینید و آرنج دست آسیب دیده را روی میز گذاشته و ساعد خود را به سمت جلو بکشید. بطری آب را با دست آسیب‌دیده بگیرید. بعد با دست مخالف، مچ دست آسیب دیده خود را بگیرید و بطری آب را به آرامی به سمت بالا ببرید و سپس به سمت پایین بیاورید. این تمرین را ۴ تا ۵ بار تکرار کنید.
دسترسی پشتیبانی شده
این تمرین به تقویت توانایی شما برای دسترسی به اشیا روبرو کمک می‌کند. همچنین قدرت شانه، آرنج و مچ دست تقویت می‌گردد. ابتدا صاف روی صندلی جلوی میز بنشینید. سپس دست آسیب‌دیده خود را مستقیما در مقابل خود روی میز قرار دهید و آن را کاملا دراز کنید به‌طوری که می‌خواهید جسمی را بردارید. دست خود را مشت کنید و به سمت داخل بکشید. این تمرین بیش از ۱۰ مرتبه انجام دهید.
تمرینات فیزیوتراپی عضلات پا
تمرینات فیزیوتراپی در درمان اسپاستیسیتی با گذشت زمان و تکرار این تمرینات کاهش می‌یابند .برخی از تمرینات فیزیوتراپی عضلات پا عبارتند از:
- تغییر وزن
- خم شدن لگن درازکش پهلو
- صاف کردن زانو
تغییر وزن
یکی از بهترین ورزش‌ها برای اسپاستیسیته شامل جابجایی وزن در حالت نشسته می‌باشد. بدین صورت که ابتدا روی یک صندلی بنشینید و پشت خود را صاف کنید، سپس به‌آرامی وزن خود را به یک سمت منتقل کنید چند ثانیه نگه دارید و سپس وزن خود را به مرکز برگردانید، به‌آرامی وزن خود را به سمت مخالف ببرید چند ثانیه نگه دارید و بعد از آن دوباره به مرکز برگردید.
این تمرین را شش تا ده بار در هر طرف تکرار کنید.
خم شدن لگن درازکش پهلو
اگر اسپاسم عضلات لگن را ضعیف کرده باشد این تمرین می‌تواند مفید باشد و به شما کمک می‌کند تا راحت‌تر راه بروید و در رختخواب غلت بزنید. ابتدا به پهلو روی زمین دراز بکشید درحالی‌که پهلو سالم‌تان پایین باشد سپس مطمئن شوید بدن در یک خط صاف قرار گرفته باشد.
زانوی پای بالایی خود را خم کنید و آن را به داخل شکم بکشید تا جایی که زاویه پا کمی بالاتر از باسن قرار گیرد، سپس پای خود را به عقب صاف کنید و آن را روی پای دیگر قرار دهید. این تمرین را پانزده تا بیست بار تکرار کنید.
صاف کردن زانو
وقتی زانو قوی باشد می‌تواند در حفظ تعادل و راه رفتن تاثیر بگذارد و احتمال زمین خوردن کاهش یابد، با تمرین اکستنشن زانو می‌توانید به این مهم دست یابید. این حرکت بسیار مدرن و پیشرفته است و در ابتدا امکان دارد سخت و چالشی باشد و زمانی که حین تمرین دچار درد شدید تمرین را متوقف کرده و با درمانگر خود تماس بگیرید.
ابتدا صاف بر روی یک سطح یا صندلی بنشینید و زانوهایتان را خم کرده و پای خود را بر روی زمین بگذارید و سپس پای چپ را به سمت بالا و به سمت جلو دراز کنید. به صورتی که انگار در مقابل خود توپی را به آرامی لگد می‌زنید. حتی موقع تمرین وقتی پای شما صاف است زانوی خود را سفت نکرده و مفصل را آزاد نگه دارید.
این تمرین را برای هر دو پا انجام دهید و چندین مرتبه تکرار کنید.
عمل جراحی
در این بیماری اگر نیاز به جراحی باشد روش های جراحی شامل موارد زیر خواهد بود:
پمپ داخل نخاعی باکلوفن: (ITB) یک پمپ را می توان با جراحی در شکم بیمار قرار داد و دوز ثابت باکلوفن را مستقیماً به مایع نخاعی آزاد می کند. این باعث کاهش قابل توجه اسپاستیسیته و درد با عوارض جانبی کمتر در مقایسه با مصرف خوراکی باکلوفن می شود. درمان با پمپ ITB فقط باید در موارد شدید اسپاستیسیتی در نظر گرفته شود و مشخص شده است که در درمان اسپاستیسیتی در اندام تحتانی و فوقانی مؤثرتر است.
ریزوتومی انتخابی پشتی: (SDR) اسپاستیسیتی می تواند به دلیل عدم تعادل در سیگنال های الکتریکی به عضلات آنتاگونیست ایجاد شود. SDR سیگنال های الکتریکی ارسال شده به نخاع را با بریدن ریشه های عصبی انتخابی متعادل می کند. این کار فقط در اسپاستیک شدید پاها انجام می شود. با نشان دادن صحیح و دقیق ریشه‌های عصبی مشکل‌ساز، بریدن این ریشه‌ها باعث کاهش سفتی عضلانی و حفظ سایر عملکردها می‌شود. SDR بیشتر در بیماران مبتلا به فلج مغزی استفاده می شود.
سخن پایانی
به بیماران توصیه می شود برای اطمینان از درمان مناسب این عارضه به طور مرتب با مراقبت های اولیه یا پزشک متخصص خود پیگیری کنند. به طور معمول، برای جراحی هایی مانند قرار دادن پمپ باکلوفن، بیماران توسط جراح مغز و اعصاب آنها پیگیری می شود که آنها را سه ماه، شش ماه و ۱۲ ماه پس از عمل و علاوه بر آن برای قرار ملاقات با دوز دارو و هر قرار ملاقات مرتبط با دستگاه، ویزیت می کند. بیمارانی که داروهای خوراکی مصرف می‌کنند یا فیزیوتراپی ویا کاردرمانی انجام می‌دهند باید طبق دستور و مورد نیاز با پزشک خود پیگیری کنند.
کلینیک مجهز و تخصصی فیزیوتراپی ایرانیان در اصفهان
به طور کلی، مجموعه سلامت ایرانیان شامل کلینیک فیزیوتراپی ایرانیان، باشگاه بدنسازی ایرانیان و استخر آب درمانی ایرانیان تمام تلاش خود را برای بهبود بیماران به کار گرفته است. این مجموعه تحت مدیریت علی رضا صدیقی و دکتر مهدی صدیقی متخصص طب فیزیوتراپی و توانبخشی اداره می گردد. برای آشنایی بیشتر با مجموعه سلامت ایرانیان و خدمات ارائه شده توسط این مجموعه می توانید به صفحه اینستاگرام فیزیوتراپی ایرانیان مراجعه نمایید.