آفازی(زبان پریشی)، شرایطی است که توانایی برقراری ارتباط را از فرد، سلب می‌کند. این می‌تواند بر توانایی او در صحبت کردن، نوشتن و درک زبان، چه به صورت شفاهی و چه نوشتاری، تأثیر بگذارد. آفازی معمولاً به طور ناگهانی پس از سکته مغزی یا ضربه به سر، ایجاد می‌شود. اما همچنین می‌تواند به تدریج از تومور مغزی با رشد آهسته یا بیماری ناشی از آسیب دائمی مغزی(دژنراتیو)، ناشی شود. شدت آفازی به تعدادی از شرایط بستگی دارد، از جمله علت و میزان آسیب مغزی.
پس از برطرف شدن علت، درمان اصلی آفازی، درمان گفتار و زبان است. فرد مبتلا به آفازی، مهارت‌های زبانی را دوباره یاد می‌گیرد و تمرین می‌کند و یاد می‌گیرد که از راه‌های دیگر برای برقراری ارتباط استفاده کند. اعضای خانواده اغلب در این فرایند درمان شرکت می‌کنند و به فرد در برقراری ارتباط کمک می‌کنند.
آفازی چیست؟
آفازی(Aphasia)، اختلالی است که در اثر آسیب به نواحی مغز ایجاد و پردازش زبان ایجاد می‌شود. فرد مبتلا به آفازی، می‌تواند در صحبت کردن، خواندن، نوشتن و درک زبان، مشکل داشته باشد. اختلال در این توانایی‌ها می‌تواند از خفیف تا بسیار شدید باشد (برقراری ارتباط به هر شکلی تقریباً غیرممکن است). برخی از افراد مبتلا به آفازی، تنها در یک زمینه ارتباطی مشکل دارند، مانند در کنار هم قرار دادن کلمات در جملات معنی‌دار، مشکل در خواندن یا مشکل درک آنچه دیگران می‌گویند.
معمولاً افراد مبتلا به آفازی در بیش از یک منطقه ارتباطی، محدود هستند. تقریباً همه بیماران مبتلا به آفازی، با مشکل یافتن کلمه روبرو هستند، به این معنا که یافتن نام افراد، مکان‌ها، اشیاء یا رویدادها را نمی‌توانند به درستی مشخص کنند. تجربه هر فرد با آفازی، منحصربه‌فرد است. این بستگی به محل سکته مغزی یا آسیب مغزی دارد که باعث آفازی شده است. همچنین به میزان آسیب، سن فرد، سلامت عمومی فرد و توانایی بهبودی او پس از آسیب نیز بستگی دارد.
انواع آفازی
انواع مختلفی از آفازی وجود دارد که هر یک از آن‌ها در اثر آسیب به مناطق زبانی مختلف در مغز ایجاد می‌شود و به طرق مختلف بر مهارت‌های زبانی تأثیر می‌گذارد. برخی از افراد ممکن است در تکرار کلمات و جملات با وجود اینکه آن‌ها را درک می‌کنند و می‌توانند روان صحبت کنند، مشکل داشته باشند. برخی دیگر ممکن است در نام‌گذاری اشیاء با وجود اینکه می‌دانند شیء چیست و برای چه چیزی ممکن است مورداستفاده قرار گیرد، مشکل داشته باشند. در ادامه این مقاله، به بررسی انواع فازی می‌پردازیم:
آفازی بروکا(Broca’s Aphasy)
آفازی بروکا نیز آفازی بیانی نامیده می‌شود. بیماران مبتلا به آفازی بروکا تا حدی، توانایی زبان خود را از دست می‌دهند. آن‌ها به سختی می‌توانند روان صحبت کنند و گفتار آن‌ها ممکن است به چند کلمه در یک‌زمان محدود شود. از آنجا که آن‌ها فقط می‌توانند چند کلمه را به طور هم‌زمان بیرون بیاورند. آن‌ها معمولاً می‌توانند گفتار را خوب بفهمند و توانایی خواندن را حفظ کنند، اما ممکن است توانایی‌های نوشتاری آن‌ها محدود باشد.
آفازی گلوبال(Global Aphasy)
آفازی گلوبال، شدیدترین نوع آفازی است. این بیماری در اثر آسیب به قسمت‌های مختلف مغز که مسئول پردازش زبان هستند، ایجاد می‌شود. بیماران مبتلا به آفازی گلوبال، فقط می‌توانند چند کلمه قابل‌تشخیص، بگویند. آن‌ها می‌توانند زبان گفتاری را بسیار اندک درک کنند یا اصلاً ندانند. با این حال، آن‌ها ممکن است توانایی‌های شناختی و فکری را که به زبان یا گفتار مربوط نمی‌شود، به طور کامل حفظ کرده باشند. آفازی گلوبال ممکن است بلافاصله پس از سکته مغزی یا ضربه‌مغزی آشکار شود. در حالی که این نوع آفازی می‌تواند با بهبود مغز، بهبود یابد و یا ممکن است آسیب‌های دائمی وجود داشته باشد.
آفازی ورنیک (Wernicke’s Aphasy)
آفازی ورنیک را آفازی روان یا آفازی گیرنده نیز می‌نامند. از آن به عنوان آفازی روان یاد می‌شود، زیرا در حالی که این افراد در درک کلمات گفتاری دچار اختلال هستند، در تولید گفتار مشکل ندارند. با این حال، آنچه آن‌ها می‌گویند، ممکن است چندان منطقی نباشد و از کلمات بی‌معنی یا بی‌ربط در جملات خود استفاده کنند. اغلب، آن‌ها متوجه نمی‌شوند که از کلمات نادرست استفاده می‌کنند. کسی که مبتلا به آفازی ورنیک است، احتمالاً توانایی خواندن و نوشتن و درک زبان خود را از دست می‌دهند.
آفازی آنومیک(Anomic Aphasy)
فردی که از آفازی آنومیک رنج می‌برد، قادر به ارائه کلمات مناسب برای چیزی نیست که می‌خواهد در مورد آن صحبت کند. آن‌ها بر گرامر و خروجی گفتار تسلط دارند، اما به سادگی نمی‌توانند کلمات را برای بحث در مورد آنچه می‌خواهند، پیدا کنند. وقتی آن‌ها صحبت می‌کنند، اغلب مبهم است و ممکن است به نظر برسد که آن‌ها در حال صحبت کردن در مورد چیزی هستند که نمی‌توانند توصیف کنند. آن‌ها همچنین هنگام نوشتن کلمات نیز در پیدا کردن کلمه مناسب، مشکل دارند.
آفازی پیشرونده اولیه(Primary Progressive Aphasia)
PPA، یک سندرم عصبی است که در آن فرد توانایی استفاده از زبان را به آرامی و به تدریج از دست می‌دهد. در حالی که بیشتر انواع دیگر آفازی ناشی از سکته مغزی است، PPA ناشی از بیماری‌های عصبی تخریب‌کننده مانند بیماری آلزایمر است. PPA با پیشرفت بافت در مراکز زبانی مغز در طول زمان پیشرفت می‌کند. از آنجایی که این نوع آفازی با اختلالات دژنراتیو همراه است، PPA در نهایت با علائم دیگر زوال عقل یا از دست دادن حافظه همراه می‌شود.
آفازی در اثر چه عواملی ایجاد می‌شود؟
آفازی، ناشی از آسیب به یک یا چند ناحیه از مغز است که مسئول زبان هستند. آفازی می‌تواند به طور ناگهانی رخ دهد، مانند سکته مغزی (شایع‌ترین علت) یا آسیب به سر یا جراحی مغز یا ممکن است به دلیل تومور مغزی، عفونت مغزی یا اختلال عصبی مانند زوال عقل، ایجاد شود. آسیب مغزی همچنین می‌تواند منجر به مشکلات دیگری شود که بر گفتار تأثیر می‌گذارد. این مشکلات شامل دیس آرتریا (ضعف یا عدم کنترل در عضلات صورت یا دهان که منجر به کند شدن یا تار شدن گفتار می‌شود)، آپراکسی (ناتوانی در حرکت دادن لب‌ها یا زبان به شیوه صحیح صداها) و دیسفاژی (مشکلات بلع) می‌شود.
تشخیص آفازی چگونه صورت می‌گیرد؟
به منظور تشخیص آفازی، آزمایشات تصویربرداری مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و توموگرافی کامپیوتری (CT) ممکن است انجام شود. این آزمایشات، علت و نواحی آسیب‌دیده مغز را مشخص می‌کنند. پزشک شما ممکن است یک آزمون اساسی مهارت‌های زبانی را انجام دهد که در آن از بیمار خواسته می‌شود مکالمه‌ای را انجام دهد، اشیاء را نام ببرد، به سؤالات پاسخ دهد و دستورالعمل‌ها را دنبال کند. اگر پزشک، مشکوک به آفازی باشد، بیمار معمولاً برای معاینه جامع به آسیب‌شناس گفتار ارجاع داده می‌شود.
متخصص گفتاردرمانی، به طور خاص در شناسایی و بهبود توانایی‌های زبانی و ارتباطی آموزش دیده است. این متخصص، برای ارزیابی توانایی‌هایی مانند گرامر، توانایی ایجاد صداها و حروف، درک (درک) کلمات و جملات و دانش شیء، آزمایش‌هایی را انجام می‌دهد. آزمون‌ها ممکن است شامل توصیف تصویر، استفاده از کلمات واحد برای نام‌گذاری اشیاء و تصاویر، تطبیق کلمات گفتاری با تصاویر، پاسخ دادن به سؤالات بله/خیر، پیروی از دستورالعمل‌ها و سایر آزمون‌ها باشد.
آفازی چگونه درمان می‌شود؟
به دنبال آسیب مغزی، تغییرات عظیمی در مغز رخ می‌دهد که به بهبود آن کمک می‌کند. در نتیجه، افراد مبتلا به آفازی اغلب در چند ماه اول، حتی بدون درمان، بهبود چشمگیری در توانایی‌های زبانی و ارتباطی خود مشاهده می‌کنند. اما در بسیاری از موارد، برخی از افراد مبتلا به آفازی، پس از این دوره اولیه بهبودی، هنوز هم در مشکلات ناشی از آفازی، باقی می‌مانند. در این موارد، گفتاردرمانی برای کمک به بیماران در برقراری ارتباط مجدد استفاده می‌شود. تحقیقات نشان داده است که توانایی‌های زبانی و ارتباطی می‌تواند مهر و موم‌ها ادامه یابد و گاهی اوقات با فعالیت جدیدی در بافت مغز در نزدیکی ناحیه آسیب‌دیده، همراه می‌شود.
سایر گزینه‌های درمانی آفازی
برخی از عواملی که ممکن است بر میزان بهبود تأثیر بگذارند، عبارت‌اند از: علت آسیب مغزی ناحیه‌ای از مغز که آسیب‌دیده و میزان آن و سن و سلامت فرد. درمان آفازی با هدف بهبود توانایی فرد در برقراری ارتباط با کمک به او در استفاده از توانایی‌های زبانی باقی‌مانده، بازیابی توانایی‌های زبانی تا حد ممکن و یادگیری راه‌های دیگر برقراری ارتباط مانند حرکات، تصاویر یا استفاده از وسایل الکترونیکی، صورت می‌گیرد. درمان فردی بر نیازهای خاص فرد متمرکز می‌شود، در حالی که گروه درمانی این فرصت را فراهم می‌کند که از مهارت‌های ارتباطی جدید در محیط یک گروه کوچک استفاده کند.
فناوری‌های اخیر، ابزارهای جدیدی را برای افراد مبتلا به آفازی ارائه کرده است. آسیب شناسان گفتار “مجازی” انعطاف‌پذیری و راحتی درمان را در خانه‌ها از طریق رایانه ارائه می‌دهند. استفاده از برنامه‌های تولیدکننده گفتار در دستگاه‌های تلفن همراه نیز می‌تواند راهی جایگزین برای برقراری ارتباط برای افرادی باشد که در استفاده از زبان گفتاری مشکل دارند. به طور فزاینده‌ای، بیماران مبتلا به آفازی در فعالیت‌هایی مانند باشگاه‌های کتاب، گروه‌های فناوری و باشگاه‌های هنری و نمایشی شرکت می‌کنند.
چنین تجربیاتی به بیماران کمک می‌کند تا علاوه بر بهبود مهارت‌های ارتباطی، اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس اجتماعی خود را نیز به دست آورند. باشگاه‌های سکته مغزی، گروه‌های حمایتی منطقه‌ای که توسط افرادی که سکته کرده‌اند تشکیل شده است و در اکثر شهرهای بزرگ، وجود دارند. این باشگاه‌ها می‌توانند به فرد و خانواده او کمک کنند تا با تغییرات زندگی همراه با سکته مغزی و آفازی سازگار شوند.
نقش خانواده در درمان فرد مبتلا به آفازی
مشارکت خانواده، اغلب جزء اساسی درمان آفازی است، زیرا اعضای خانواده را قادر می‌سازد تا بهترین راه ارتباط با عزیز خود را بیاموزند. اعضای خانواده افراد مبتلا به آفازی، تشویق می‌شوند تا:
- در صورت امکان در جلسات درمانی شرکت کنند.
- زبان را با استفاده از جملات کوتاه و بدون عارضه ساده کنند.
- کلمات محتوا را تکرار کنند یا کلمات کلیدی را بنویسند تا در صورت لزوم معنی آن روشن شود.
- یک شیوه مکالمه طبیعی مناسب برای بزرگ‌سالان را رعایت کنند.
- در صورت امکان، حواس‌پرتی‌ها مانند صدای بلند رادیو یا تلویزیون را به حداقل برسانند.
- فرد مبتلا به آفازی را در مکالمات قرار داده شود.
- نظر شخص مبتلا به آفازی را بخواهند و برای آن ارزش قائل شوند، به ویژه در مورد مسائل خانوادگی.
- هر نوع ارتباطی را در فرد مبتلا به آفازی، تشویق کنند چه گفتاری و چه از طریق زبان اشاره.
- از تصحیح گفتار فرد خودداری کنند.
- به شخص زمان کافی برای صحبت کردن بدهند.
- به فرد کمک کنند تا در فعالیت‌های خارج از خانه شرکت کند. به عنوان مثال، به دنبال گروه‌های حمایتی مانند باشگاه‌های سکته مغزی باشند.
آیا می‌توان از آفازی جلوگیری کرد؟
به طور کلی، آفازی قابل جلوگیری نیست. با این حال، کاهش خطر ابتلا به علل قابل‌پیشگیری از آسیب مغزی، مانند سکته مغزی و انجام اقدامات لازم برای حفظ سلامت مغز تا آنجا که ممکن است، همیشه توصیه‌ای عاقلانه برای یک عمر طولانی و سالم است. زندگی سالم شامل تغذیه سالم، ورزش روزانه، حفظ وزن سالم، محدود کردن مصرف الکل، حفظ قند خون، فشارخون و کلسترول، ترک سیگار و خواب کافی، می‌باشد.
کلام پایانی
علت آسیب مغزی، وسعت و ناحیه آسیب مغزی و سن و سلامت فرد مبتلا، همگی در بهبود مغز نقش دارند. به دلیل این عوامل، میزان بهبود و سرعت بازیابی مهارت‌های زبانی و ارتباطی در افراد مختلف متفاوت است. اگر سکته مغزی علت اصلی آفازی باشد، گاهی اوقات توانایی‌های زبانی، ظرف چند ساعت یا چند روز به حالت عادی برمی‌گردد. در دیگر افراد مبتلا به سکته مغزی، مشکلات زبان ممکن است مادام‌العمر باشد و از مشکلات خفیف تا آفازی قابل‌توجه، متغیر است.
اگر آفازی ناشی از یک بیماری عصبی مانند زوال عقل باشد، مهارت‌های زبانی و ارتباطی با گذشت زمان کاهش می‌یابد. هیچ درمانی برای زوال عقل وجود ندارد. داروهای تائید شده در حال حاضر فقط پیشرفت علائم را کند می‌کند. اما افراد مبتلا به آفازی باید سعی کنند تا جای ممکن برای حفظ یا بهبود مهارت‌های گفتاری و ارتباطی خود فعال باشند.